Initiatieven om de hoeveelheid ingezameld plastic afval van huishoudens verder te verhogen, bijvoorbeeld met de ‘plastic heroes’, leiden niet automatisch tot extra milieuwinst. Meer nadruk op de kwaliteit van het plastic in plaats van de kwantiteit van het verzamelde plastic zou de milieuwinst kunnen vergroten. De overheid kan daaraan bijdragen door innovaties te stimuleren. Dit concludeert het Centraal Planbureau (CPB) in het rapport ‘De circulaire economie van kunststof; van grondstoffen tot afval’.
Het huidige ingezamelde plastic wordt verwerkt tot een nieuw basisproduct van matige kwaliteit dat beperkt bruikbaar is. Het beleid rond het recyclen van plastic is gericht op het vergroten van de hoeveelheid ingezameld materiaal. Hierdoor kunnen grote voorraden ontstaan wat uiteindelijk tot het alsnog verbranden van het gescheiden afval leidt. Door het ingezamelde plastic beter te sorteren, gaat de kwaliteit van de gerecyclede kunststof omhoog. Dit leidt tot hogere kosten, maar ook tot meer milieuwinst.
De bijdrage van recycling aan de reductie van de CO2-uitstoot beperkt zich tot hooguit 0,15 procent van de totale uitstoot in Nederland. Het recyclen van kunststof helpt ook niet bij het terugdringen van zwerfafval en plastic (de plastic soep) in het oppervlaktewater. Volgens het CPB kunnen maatregelen om meer afval te scheiden zelfs ongewenste neveneffecten hebben. Hogere tarieven voor restafval kunnen juist leiden tot vervuiling van ander afval, zoals het groente-, fruit en tuinafval (gft). Van dat gft-afval wordt compost gemaakt en de kunststof resten in compost belanden veelal in het oppervlaktewater. Biobased plastics (kunststof gemaakt van biomassa) bieden daarbij geen uitkomst. Slechts een kwart van de bioplastics is geschikt om te composteren.
Het CPB heeft geen alternatieve maatregelen onderzocht om zwerfafval en plastic soep tegen te gaan. Het rapport signaleert wel aanknopingspunten die mogelijk kansrijk zijn. Zo kunnen regels (vaak in internationaal verband) voor bijvoorbeeld het gebruik van kunststof in cosmetica worden aangescherpt, kunnen technieken om kunststof uit afvalwater te filteren verder worden verbeterd en kan het statiegeldsysteem worden uitgebreid. Nieuwe technologische ontwikkelingen zouden bovendien de kwaliteit van het gerecyclede kunststof kunnen verbeteren en de kosten van recycling kunnen verlagen.